Минимализм ба байгаль орчин: Асуудал №2 – гялгар уут

By oyuna / September 21, 2019 / Минимализм / 0 Comments

Дэлгүүр гарч төмс авлаа, гялгар уут. Гутал авлаа, гялгар уут. Илүү гарсан хоолоо авч явлаа, гялгар уут. Бараг юу ч авсан гялгар уутанд хийх болдог. Нимгэн гялгар уутыг хорьсон ч ногоо зардаг хүмүүс нөгөөх л нимгэн судалтай цэнхэр уутанд хийж өгсөн хэвээрээ байна лээ. Бас дээрээс нь гялгар уутанд бид хогоо хийж хаядаг. Ихэнх барааг гялгар уутанд хийж савласан байдаг. Монгол дахь гялгар уутны хаягдлын дөнгөж 8%-ийг л дахин боловсруулдаг байна.

Удиртгал

1-р хэсэгт хуванцар ус ундааны савны хог хаягдал, тэдгээрийг багасгах шийдлийг ярьсан билээ. 2-р хэсэгт гялгар уутны тухай ярих гэж байна. Хуванцарыг үйлдвэрлэхийн тулд дэлхийн Газрын тос олборлолтын 8%-ийг ашигладаг байна. Хуванцар сав, гялгар уутны хэрэглээг болиулахыг хамгийн их эсэргүүцдэг газар бол тэдгээрийг үйлдвэрлэгчид болон газрын тосны компаниуд байдаг ажээ.

 

Бид нийт хуванцар эдлэлийн 50%-ийг нэг удаа хэрэглээд л хаядаг. Далай дахь хог хаягдлын 90% нь хуванцар хог хаягдал байдаг бөгөөд хуванцар хаягдлаас болж жил бүр 1.5 сая далайн амьтад үхэж үрэгддэг байна. Үүнээс гадна хуванцар эдлэлээс ялгарах химийн бодис биед шингэдэг байна. АНУ-ийн хүн амд шинжилгээ хийж үзэхэд 6 ба түүнээс дээш насны хүмүүсийн биед BPA хэмээх бодис илэрсэн байна.BPA хэмээх бодис нь хавдар үүсгэгч, хэт таргалалттай болоход нөлөөлдөг, дотоод шүүрлийн булчирхайны доголдол үүсгэдэг тухай 1-р хэсэгт ярьсан билээ.

2018 онд Тайландын ойролцоо үхсэн халимны гэдэснээс 10 орчим кг гялгар уут, бусад хуванцар хэлтэрхийний хамт гарсан байна. Тэрхүү халим үхэхээсээ өмнө нилээн тарчилж байхыг хүмүүс харсан бөгөөд амнаас нь гялгар уутны таван хэлтэрхий гараад удалгүй үхжээ. Цогцсыг задлан шинжилж үзэхэд 80 ширхэг гялгар уут байсан байна.

 

Асуудал #2:Гялгар уут.

Дэлхий даяар хүмүүс жил бүр 1 триллион гялгар уут, нэг минутанд 2 сая гялгар уут хэрэглэдэг байна. Хамгийн анх 1957 онд сэндвичний уут хийж, 1970 онд их дэлгүүрүүд, 1980 онд хүнсний дэлгүүрүүд гялгар уутыг хэрэглэж эхэлжээ. Гялгар уут хөнгөхөн, хэрэглэхэд хялбар. Гэхдээ гялгар уутыг хэрэглэх дундаж хугацаа дөнгөж 12 минут байдаг байна. 14 нэг удаагийн гялгар уутыг үйлдвэрлэхэд зарцуулагдах газрын тосоор 1.5 км газар машинаар явах боломжтой.Гялгар уут нь дан ганц далайн амьтдыг үхүүлээд зогсохгүй, хуурай газрын амьтад мөн зажилж залгиж орхидог. Үүнээс гадна гялгар уут нь ус зайлуулах хоолойг бөглөдгөөс болж Руандад гэхэд л 150 хүн үерээс болж нас барж байжээ. Кеняд хумхаа өвчний тархалтыг болиулахын тулд гялгар уутыг хорьсон байна.

 

Шийдэл: Нэг талаас иргэд өөрсдөө ухамсартайгаар гялгар уут хэрэглэхээс татгалзах нь хамгийн зөв. Нөгөө талаас гялгар уутны хэрэглээг засгийн газраас хориглож, нэмэлт төлбөр авах нь зүйтэй. Ард иргэд нь ухамсарлаад, засгийн газар нь арга хэмжээ аваад эхэлчихсэн үлгэр жишээ 60 орчим улс байна цаана чинь. Манайх бол зөвхөн 0.035мм-ийн нимгэн торыг л 2019 оны 3-р сарын 1-нээс хэрэглэхийг хорьсон билээ. Гялгар уутны хэрэглээг хорьсон улсуудын авч буй зарим арга хэмжээг дурдвал:

 

Франц улс аль 2015 онд бүх төрлийн гялгар уут хэрэглэхийг бүрэн хориглосон ажээ. Энэ зун миний бие Парист очиход бүхий л хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг цаасан уутанд хийж өгч байна лээ. Франц улс 2020 оноос эхлээд бүх хуванцар нэг удаагийн аяга, таваг, хоолны хэрэгслийг хорьж байгаа анхны үлгэр жишээ улс болох юм байна. Гялгар уутнаас гадна Франц улсад хайр зарлахаас аргагүй байгаль орчин, ёс зүйтэй холбоотой өөр нэг чухал мэдээлэл бол хүнсний дэлгүүрийн хоолны хаягдлыг хуулиар хориглосон байна. Өөрөөр хэлбэл, хугацаа нь дуустал нь дэлгүүрт хадгалж муутгахгүйгээр ядуу хүмүүст өгөх ёстой юм байна. Дэлхий даяар жил бүр 9 сая хүн өлсөж үхдэг ч 3 тэрбум тонн хоол хүнс дэмий хаягдаж байдаг байна. Дан АНУ, Их Британи улсын хоолны хаягдал гэхэд л 3 шиг дэлхийн хүн амыг тэжээх чадалтай ажээ.

 

Кеня улсын хувьд манайх шиг зузаанаар нь ялган хорих оролдлого өмнө нь аль 2005 оноос эхлэн 3 удаа хийсэн боловч удаа бүр бүтэлгүйтсний эцэст үнэхээр эрүүл мэндийг хамгаалах зорилгоор эсвэл хүнсний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхдээ гялгар уутанд савласан байвал зөвшөөрөх ба хэрэв хэрэглэж байгаад баригдвал 4 жил шоронд суух эсвэл 38,000 долларын торгууль төлөх юм байна. Мөн гаднаас ямар ч гялгар уут импортлохоо больчихсон учраас хүмүүс илүү бүтээлчээр гялгар уутыг орлуулах арга замыг олж байгаа ажээ.

 

Их Британы хувьд гялгар уутанд 2015 онд татвар ноогдуулснаар гялгар уутны эргэлтийг 9 тэрбумаар бууруулж чаджээ. Мөн 2018 онд хуванцарыг ашиглахаа болих 25 жилийн урт хугацааны төлөвлөгөө гаргасан байна. Их Британи улсын хэрэгжүүлж буй зарим бүтээлч санаачлагаас дурдвал: хүнсний дэлгүүрүүдэд ямар ч гялгар уутанд савлаагүй бүтээгдэхүүний лангуу нээсэн байна. Сүүлийн үед хүмүүсийн хариуцлагын ухамсар дээшилж Zero Waste амьдралын хэв маягийг хэрэгжүүлж буй хүмүүсийн тоо нэмэгдсэн бөгөөд ийм хүмүүст хариуцлагатай сонголт хийх боломжийг олгож байгаа юм байна. Манайхан ч бас үүнийг хэрэгжүүлбэл зохилтой. Цаашилбал Их Британий хамгийн том супермаркет болох Теско (Tesco) нэг удаагийн гялгар уутнаас аль 2017 онд татгалзсан үлгэр жишээ алхмууд хийсэн байна. Тэр ч бүү хэл, 25 жилийн төлөвлөгөөнд хуванцар соруул, кофены нэг удаагийн аяга зэргийг хэрэглээнээс гаргах тухай багтжээ. Үнэндээ заавал соруулаар уух шаардлага байхгүй шүү дээ.

 

Тайвань улсын хувьд бүр ч сайхан алхам хийсэн байна. Нэг удаагийн гялгар уутнаас татгалзаад зогссонгүй, хуванцар соруул, аяга, хоолны хэрэгслийг хорьсон байна. Сүүлийн үед кофе шоп, түргэн хоолны газрууд булан тохой бүрт байршсан билээ. Үүнийг дагаад хүмүүс нэг удаагийн аяга, соруул зэргийг замбараагүй, хяналтгүй хэрэглэх болсон. Нэгэнт хүмүүс өөрсдийгөө хянах чадваргүй бол иймэрхүү байдлаар хориг тогтоох нь тун зүйтэй хэрэг. Тайваний 2030 он хүртэлх төлөвлөгөө нь CU, Circle, ECO express гэх мэт манайд байгаа шиг жижиглэнгийн дэлгүүрүүдэд нэг удаагийн аяга, соруул, гялгар уут зарвал торгууль авахаар болсон байна. Ингэх л хэрэгтэй! Тайвань ер нь л дэвшилттэй улс шүү. Хэдийгээр бидний ярьж буй сэдэвтэй хамаагүй ч, ЛГБТ хүмүүсийн гэрлэлтийг хүлээн зөвшөөрдөг нь түүнийг өөр нэг зүйлээр үлгэр жишээ орон болгодог юм.

Харин манайд E-Mart дэлгүүрийн тухайд гэхэд л жимс, ногоог заавал гялгар уутанд хийлгүүлж байж жинлэх ёстой гэдэг нь утгагүй санагддаг. Нэг ширхэг байцаа, эсвэл багц банана авахад заавал гялгар уутанд хийх шаардлагагүй. Дээрээс нь хэрэглэгч өөрөө уутаа аваад ирсэн тохиолдолд үнийн дүнгээс нь хасч хөнгөлөлт үзүүлэх зэргээр гялгар уутны хэрэглээг багасгахад нөлөөлөх боломжтой. Тэгэхээр өөрсдийгөө хамгийн том хайпермаркет хэмээдэг E-mart, Номин гэх мэт олон хүн үйлчлүүлдэг том дэлгүүрүүд эко болж, байгаль орчинд хариуцлагатай алхам хийх учиртай.

Иргэдийн хувьд даавуун, олон удаа хэрэглэх боломжтой тортой болчихоод цүнхэндээ аваад явж байвал зүгээр. Гялгар уут шиг хор ялгаруулахгүй учир давуу талтай. Гол нь даавуун торыг гараараа угаахгүй бол агшчихдаг юм байна лээ шүү, манайхаан. Ер нь бол эко хүмүүс байнга даавуун тортой явахаас өөр аргагүй л дээ. Тэрэн дотроо усны саваа хийнэ. Гаднаас хоол идэхгүйн тулд бэлдсэн хоолоо авч явна, аль эсвэл гадуур хооллоод илүү гарвал хийх хоолны сав гээд л.

Манай талхны үйлдвэрийнхэн талхаа гялгар уутанд хийхээ больчихвол маш их гялгар уутны хогноос ангижрах боломжтой. Францад талхыг цаасан уутанд хийж өгдөг юм байна лээ. Миний хувьд одоогоор гэртээ талхаа хийчихвэл ядахдаа гялгар уутны хог гаргахаас өөрийн зүгээс сэргийлэх боломжтой гэж үзэж байгаа. Гэхдээ зарим талхыг цаасан уутанд хийж зардаг үйлдвэрүүд байдаг. Талх чихрийн багетууд талхаа цаасан уутанд хийдэг. Гэхдээ эднийх талхандаа маргарин хийдэггүй байсан бол би авах л байлаа. Маргарины тухай дараа дэлгэрэнгүй ярья.

Хүн бүр, айл бүр байнга худалдаж авдаг талхнаас гадна 00-ийн цаасыг гялгар уутанд савлахгүй байх арга байх хэрэгтэй байна. Оросын хуучны 00-ийн цаас шиг гадуураа цаасан бүрхүүлтэй байвал зүгээр.

Өөр нэг чухал шийдэл бол жижиглэнгийн дэлгүүрээс юм худалдаж авахад худалдагчид бидэнд автоматаар гялгар уутанд хийж өгдөг. Тэр үед нь гялгар уут хэрэггүй гэж хэлээд татгалзаж сурах хэрэгтэй. Надад гялгар уут хэрэггүй, гялгар уутнаас татгалзчихсан гээд хэлчихдэг. Зарим худалдагч гайхдаг, зарим нь сайн л биз гэдэг, хэхэ.

Хүмүүст бэлэг өгөхдөө аль болох сонин, цаас, алчуур гэх мэт зүйлсэд боож өгвөл илүү эко болно. Жишээ нь, цэцгийн баглааг гялгар цаасанд биш сонингийн цаасанд боолговол байгальд амархан шингэнэ.

Та бүхэн хэрхэн гялгар уут хэрэглэхээс хэрхэн татгалзаж байна вэ? Дээр байхгүй өөр шинэлэг санаа байвал бидэнтэй хуваалцахыг хүсэж байна!

Tagged to: zero waste гялгар уут эко амьдрал